Dış Kaynaklı Proje Süreçleri Yönetim Sistemi
Uzun İ. (Yürütücü), Kumcu A., Çalışkan S.
Bu proje önerisinde Türkçede eylem-öncesi ve eylem-sonu konumunda bulunan söz öbeklerinin uzaklık ve yakınlık özelliklerinin değişmesine dayalı süreç-içi işlemleme hızları ile aynı katılımcıların çalışma belleğinin işlemleme hızı arasında bir korelasyon etkisi olup olmadığının incelenmesi amaçlanmaktadır. Buradan yola çıkılarak projede, katılımcıların çalışma belleği kapasitesinin artma ya da azalma etkisinin, sözdizimsel açıdan karmaşıklık içeren yapıların daha kolay ya da daha zor işlemlenmesiyle olan ilişkisinin ortaya konulması planlanmaktadır. Anadili Türkçe olan sağlıklı ve gönüllü 50 katılımcının alınacağı araştırmanın deneyleri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dilbilimi Bölümü bünyesinde bulunan Dilbilim Laboratuvarı?nda EyeLink 1000 Plus göz izleme cihazı ile gerçekleştirilecektir. Her iki deneye de aynı katılımcıların alınacağı deneylerin ilk aşamasında katılımcıların çalışma belleği kapasitesini ölçen Sayı Dizisi Testi (Miller, 1956) uygulanacak, bu deneyin ardından ikinci aşamada Görsel Dünya Paradigması ile işitsel-görsel teknik kullanılarak göz izleme deneyi uygulanacaktır. Katılımcıların çalışma belleği kapasitelerinin işlemleme hızlarının PEBL 2.1 Yazılımı (Mueller ve Piper, 2014) ile ölçüleceği Sayı Dizisi Testinde katılımcıların belirli ölçütler çerçevesinde ekranda aşamalı olarak artan rakamları zihinlerinde tutmaları ve dizi tamamlandığında rakamları ekrana geldikleri sıra ile yazmaları istenecektir. Araştırmanın ikinci aşaması oluşturan göz izleme deneyinde 2×2 deney deseninde oluşturulan Sözdizimsel Yapı (hiyerarşik, çizgisel) × Mesafe (uzak, yakın) koşulları çerçevesinde 160 deney tümcesi (40×4) ve 80 dolgu tümcesi olmak toplam 240 tümce katılımcılara Görsel Dünya Paradigması ile rastlantısal olarak sunulacaktır. İşitsel uyaranların hazırlanması aşamasında Praat yazılımından (Boersma ve Weenink, 2021) yararlanılacak, görsel uyaranların hazırlanması aşamasında ise Snodgrass ve Vanderwart (1980)?de sunulan toplam 260 görselden oluşan siyah-beyaz örnek çizimlerden yararlanılacaktır. EyeLink Data Viewer (Versiyon 3.2.48) yazılımı aracılığıyla 1000 Hz oranında kaydedilecek olan göz izleme verilerinin VWPre paketiyle (Porretta vd., 2016) hamveri önişlemlemesi yapılacak ve istatistiksel analizi R dilinde (R Core Team, 2018) Genelleştirilmiş Toplamsal Modeller (Hastie ve Tibrishani, 1990) analizi kullanılacaktır. Görsel Dünya Paradigması ile elde edilecek verilerin 2×2 düzeninde Sözdizimsel Yapı ve Mesafe arasında oluşan zaman serisindeki etkisi ortaya konulacaktır. Araştırma sonucunda Türkçede tümcedeki birimlerin sözcük dizilişine dayalı olarak bulundukları sözdizimsel konumlardaki yer değiştirmeye dayalı uzaklık ve yakınlık etkileri, katılımcılara sunulan görsellerin süreç-içi işlemlemesinde farklılıklar oluşturması ve katılımcıların bakma sürelerinde gecikme yaşanması beklenmektedir. Sözdizimsel açıdan Türkçede eylem-öncesi ve eylem-sonu konumlarında sözdizimsel karmaşıklık içeren yapıların süreç-içi işlemleme gücü zorluğunun, çalışma belleğinde yaşanması beklenen zorlukla benzerlik taşıması, bu iki süreç arasında etkileşimsel ve paralel bir işleyiş olacağı düşünülmektedir. Psikoloji ve dilbilim alanlarına ilişkin verileri, süreç-içi işlemleme yöntemleri kullanılarak biraraya getirmeyi amaçlayan bu projenin çıktılarının, Türkçenin sağladığı çalkalama olanakları ile farklı sözdizimsel konumların işitsel-görsel teknikle işlemlenmesi ve çalışma belleği arasındaki işlemleme hızı benzerliği ya da farklılıklarının Türkçenin diğer diller arasındaki konumu açısından alanyazına katkı sağlayacağına inanılmaktadır.
Anahtar sözcükler: sözdizimsel karmaşıklık, hiyerarşi, mesafe, çalışma belleği, Görsel Dünya Paradigması, göz izleme