Dış Kaynaklı Proje Süreçleri Yönetim Sistemi
Kitapçı K., Uzun İ. (Danışman (Yürütücü Gerçek Kişi Olan Projede))
Bu projenin konusu, her tür iletişim kanalında (hava veya elektronik iletişim sistemleri) tek dilli, çok dilli ve diller arası
konuşma anlaşılabilirliğinin Enerji Maskeleme, Bilgi Maskeleme ve Binoral Ayrışım bağlamında incelenmesidir. Bu
çalışmanın çıktılarının elektronik sözlü iletişim ve otomatik konuşma tanıma-sentezleme sistemlerinin iyileştirilmesi,
işitme engelli bireylerin kullandığı işitme cihazlarının ve implantlarının konuşma bağlamında optimizasyonu, hacim
akustiği tasarımı ve benzeri birçok alanda yüksek bilimsel, ekonomik ve sosyal etkiye sahip olacağını öngörmekteyiz.
Literatür incelendiğinde, Türkçe konuşmanın anlaşılabilirliği ve konuşma maskeleme üzerine fonemik seviyede
gerçekleştirilmiş bir çalışma bulunmadığı görülmektedir. Önerilen araştırma projesi sayesinde, Türkçe konuşmanın
anlaşılabilirliği, maskeleme mekanizmaları (enerji maskeleme, bilgi maskeleme ve maskelemeden mekânsal ayrışma) ve
fonemik yapı ilişkisi bağlamında kapsamlı ve disiplinler arası bir yöntemler bütünüyle ortaya konacaktır.
Ayrıca, enerji maskeleme, bilgi maskeleme ve binoral ayrışım üzerine gerçekleştirilmiş çalışmaların tamamı tek bir dil
üzerine odaklanmıştır ve diller arası etkileri bugüne kadar fonemik seviyede araştırılmamıştır. Bu proje kapsamında, bu
maskeleme mekanizmalarının bir başlangıç olarak Türkçe, Arapça ve İngilizce arasındaki etkilerini ortaya koyacak ve
gelecekte gerçekleştirilecek diller arası çalışmalar için yol gösterici nitelikte olacaktır. Dillerin fonetik özelliklerinin
maskeleme mekanizmaları üzerindeki etkilerinin gözlemlenmesi amacıyla belirlenen üç dilde hazırlanmış Tanısal Uyak
Testleri ve Fonetik Olarak Dengelenmiş Cümle Testleri kullanılacaktır. Tanısal Uyak Testleri bilgi maskelemenin etkilerini,
Fonetik Olarak Dengelenmiş Cümle Testleri ise bilgi maskelemenin etkilerini araştırmak amacıyla kullanılacaktır. Dinleme
testlerinde kullanılacak materyal binoral yöntemlerle kaydedilecek ve maskelemeden mekânsal ayrışmanın ve binoral
ayrışımın etkileri bu kayıtlar kullanılarak test edilecektir. Ayrıca, farklı diller arasında ve aynı dil içerisinde, çift dilli
katılımcılarla gerçekleştirilecek fonemik olarak dengelenmiş cümle anlaşılabilirliği testleriyle, semantik verinin, dolayısıyla
bilgi maskelemenin, konuşma anlaşılabilirliğini nasıl etkilediği hakkında bilgi edinilecektir. Son olarak, hedef konuşma ve
maskeleyici konuşmanın yönleri bağlamında konuşmanın anlaşılabilirliği üzerindeki incelenecek, çıkan sonuçlar diller
arası konuşma anlaşılabilirliğini hem mimari akustik anlamında hem de sayısal ses reprodüksiyonu, konuşma tanıma ve
konuşma sentezleme konularını daha iyi anlayabilmemizi sağlayacaktır. Proje süresi 24 ay olarak planlanmıştır. 24 aylık
proje süreci içerisinde, kelime ve cümle listelerinin hazırlanması, bu listelerin ses kayıtlarının gerçekleştirilmesi ve post-
prodüksiyon prosedürü, dinleme testlerinin gerçekleştirilmesi ve veri analizi adımlarını içeren toplam yedi iş paketi
planlanmıştır. Proje kapsamında proje yürütücüsüne süreçte destek olmak ve yetiştirilmek üzere bir yüksek lisans
bursiyeri ve bir doktora bursiyeri istihdam edilmesi hedeflenmektedir.
Çalışma sonucunda üretilecek veri, farklı dillerin konuşulduğu bölgelerde işitme cihazlarının dile göre optimize
edilebilmesinin kapısını açacak potansiyeli barındırmaktadır. Ayrıca, Özellikle yerlileşme sürecinde otomatik konuşma
tanıma ve sentezleme sistemlerinin ve bu sistemlerin yazılımlarının Türkçe ile uyumlu olması büyük önem taşımaktadır.
Hem var olan uluslararası sistemlerin ülkemize ve dilimize uyarlanabilmesi, hem de bu sistemlerin yerli üretiminde
Türkçenin çeşitli dış etkiler nedeniyle nasıl bozulduğunun anlaşılması gerekir. Proje sonucunda ortaya konacak veri bu
sistemlerin yerele uyarlanmasında ve/veya ülkemizde üretiminde kullanılma potansiyeli barındırır. Son olarak, kablolu
veya kablosuz bütün iletişim sistemleri sözlü veriyi taşırken sinyalin bozulmasına neden olan dış etkenlere maruz kalır.
Konuşmada yaşanacak bozulmaların önüne geçilmesi ancak konuşanın gerçekleştiği dilin maskeleyicilerin etkisi altında
nasıl davranacağını bilerek mümkün olabilir. Proje sonucunda üretilecek veri Türkçenin kullanıldığı elektronik sesli
iletişim kanallarının optimizasyonuna katkı sağlayacaktır.
Özet olarak, önerilen bu araştırma projesinde, konuşma maskelemenin ana mekanizmaları olarak kabul edilen ‘bilgi
maskeleme’, ‘enerji maskeleme’, ‘binoral ayrışım’ olgularının, diller arası konuşma anlaşılabilirliği üzerindeki etkilerini,
bütüncül ve disiplinler arası bir yaklaşım sergileyerek ortaya koymayı hedeflemekteyiz.